Συντάκτριες:
Ευσταθία Αμυγδαλά, Άννα Τσούση & Αικατερίνη - Ραφαέλα Ψυλοπούλου, φοιτήτριες στο ΤΞΓΜΔ του Ιονίου Πανεπιστημίου
(1) Μετάφραση στα Ελληνικά ομιλίας η οποία πραγματοποιήθηκε στα Γαλλικά στο πλαίσιο εκδήλωσης την οποία συνδιοργάνωσαν οι Πρεσβείες της Γαλλίας και της Ελβετίας στην Αθήνα και η Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Ιονίων Νήσων στις 6 Μαΐου 2023 στην Αίθουσα Τελετών της Φιλαρμονικής Εταιρείας Μάντζαρος.
Το ίδιο κείμενο παρουσιάστηκε από τις φοιτήτριες σε εκδήλωση που διοργάνωσε το Μουσείο Καποδίστρια στην Αίθουσα της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας παρουσία εκπροσώπων της Fondation Hardt και του Μουσείου Τέχνης και Ιστορίας της Γενεύης.
Ελβετική ουδετερότητα και Ελβετική Συνομοσπονδία
Ξεκινώντας την παρουσίασή μας, επιθυμούμε να πούμε λίγα λόγια για την Ελβετία και την έννοια της ουδετερότητας. Η γένεση της Ελβετικής Συνομοσπονδίας συντελείται την 1η Αυγούστου του 1291, ημερομηνία κατά την οποία τα καντόνια Ούρι, Σβυτς και Ούντεβαλτ υπογράφουν το Ομοσπονδιακό Σύμφωνο (Pacte fédéral). Η ημερομηνία αυτή χαρακτηρίζεται, πλέον, ως εθνική γιορτή των Ελβετών.
Ο όρος «ουδετερότητα» κάνει την εμφάνισή του σε ελβετικά έγγραφα τον 16ο αιώνα. Τότε, όμως, αφορούσε μεμονωμένα καντόνια και όχι την Ελβετία ως κρατική οντότητα, καθώς δεν υφίστατο ακόμη ως τέτοια. Κατά την περίοδο της Αναγέννησης, αρχίζουν να διαμορφώνονται οι σχέσεις μεταξύ των καντονιών, αλλά και οι σχέσεις τους με ηγεμόνες όμορων κρατικών μορφωμάτων. Πράγματι, παρότι οι σχέσεις αυτές διακόπτονταν από περιόδους έντασης και εμπολέμων καταστάσεων, κυρίως λόγω της θέσης της χώρας στο κέντρο της Ευρώπης, συνέβαλαν στην ίδρυση και τη διασφάλιση της ύπαρξης της Συνομοσπονδίας και είναι αυτές οι οποίες οδήγησαν στη σταδιακή διαμόρφωση της μεταγενέστερης έννοιας της ουδετερότητας των ελβετικών καντονιών.
Η σταδιακή καλλιέργεια της αρχής της ουδετερότητας αποτελεί σε μεγάλο βαθμό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας των Ελβετών. Οι Ελβετοί θεωρούν ότι η ελβετική ουδετερότητα αποτελεί μια απολύτως θεμιτή και νόμιμη στάση μιας μικρής χώρας έναντι των μεγάλων δυνάμεων που επιθυμούσαν, και ίσως επιθυμούν, να ελέγξουν αυτό το στρατηγικής σημασίας έδαφος της ευρωπαϊκής ηπείρου κι ένας έξυπνος τρόπος για την προάσπιση των συμφερόντων της χώρας.
Η πορεία αυτή διακόπηκε με την κατάληψη της Ελβετίας από τους Δημοκρατικούς Γάλλους το 1798, οι οποίοι διέλυσαν τη Συνομοσπονδία και ίδρυσαν την Ελβετική Δημοκρατία, ένα ενιαίο και συγκεντρωτικό κράτος κατά τα πρότυπα της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Αυτά συνέβαιναν την περίοδο κατά την οποία οι Δημοκρατικοί Γάλλοι είχαν θέσει τα Επτάνησα υπό τον έλεγχο τους μετά τη Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο (1797) και είχαν συστήσει στα Ιόνια Νησιά τρεις γαλλικούς νομούς. Ένα χρόνο αργότερα, οι Ρώσοι και οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Κέρκυρα και εξανάγκασαν τους Γάλλους να την εγκαταλείψουν.
Την ίδια εποχή, οι Ελβετοί ήταν διχασμένοι. Άλλοι ακολουθούσαν τους Γάλλους, όπως ο τότε Λοχαγός, κι αργότερα Στρατηγός, Γκιγιώμ-Ενρί Ντυφούρ, πολύ σημαντική φυσιογνωμία της ελβετικής ιστορίας, ο οποίος υπηρετούσε στη Φρουρά της Κέρκυρας επί Αυτοκρατορικών Γάλλων και για τον οποίο θα αναφερθούμε αναλυτικότερα στη συνέχεια. Άλλοι πάλι έδειχναν πρόθυμοι να πάρουν το μέρος των Συμμάχων που πολεμούσαν κατά των Γάλλων.
Με την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων από την Ελβετία ξέσπασε στη χώρα εμφύλιος πόλεμος. Η Δημοκρατία της Ελβετίας συνθηκολόγησε με τους οπαδούς της Συνομοσπονδίας στις 18 Σεπτεμβρίου 1802. Ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης, έχοντας να αντιμετωπίσει συνεχείς εσωτερικές αναταραχές, αναγκάστηκε, το 1803, να επιβάλει ένα νέο σύνταγμα, την Πράξη Διαμεσολάβησης (Acte de Médiation), με την οποία η Ελβετία έγινε και πάλι συνομοσπονδία, αποτελούμενη από δεκαεννέα καντόνια.
Έτσι, φτάνουμε σιγά σιγά στον Αύγουστο του 1814, όταν στο πλαίσιο των διεργασιών του Συνεδρίου της Βιέννης, χάρη στην άψογη συνεργασία του Ιωάννη Καποδίστρια με τον Pictet de Rochemont, εκπρόσωπο της Γενεύης, υιοθετείται το Σύνταγμα της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, επιτυγχάνεται η προσχώρηση του καντονίου της Γενεύης στην Ελβετική Συνομοσπονδία, εξασφαλίζεται η εγγύηση της ακεραιότητας και του απαράβατου των εδαφών της και η αναγνώριση της μόνιμης ουδετερότητάς της. Παράλληλα, υιοθετούνται τα συντάγματα των καντονιών και διασφαλίζεται η μεταξύ τους ισορροπία.
Οι σχέσεις του Ιωάννη Καποδίστρια με την Ελβετία
Η Ελβετία αποτελεί ορόσημο στη σταδιοδρομία του Ιωάννη Καποδίστρια και στην ανάδειξη και εδραίωση της διπλωματικής φήμης του σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Χάρη σ’ αυτή τη φήμη κατέλαβε το ύπατο αξίωμα του Υπουργού Εξωτερικών του Τσάρου και αργότερα, εξελέγη Κυβερνήτης της Ελλάδας.
Η διαμονή του Καποδίστρια στην Ελβετία πραγματοποιήθηκε σε δύο περιόδους:
• Η πρώτη χρονολογείται από τον Νοέμβριο του 1813 έως τον Οκτώβριο του 1814, όταν σε αναγνώριση της αξίας του και των ως τότε λαμπρών υπηρεσιών του επιφορτίσθηκε προσωπικά από τον Ρώσο Αυτοκράτορα Αλέξανδρο Α’ με τη δυσχερέστατη αποστολή να χειρισθεί ως εκπρόσωπος της Ρωσίας το οξύ ελβετικό ζήτημα. Κατά τη διάρκεια αυτής της αποστολής συνέβαλε – παρά τις αντιδράσεις της Αγγλίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας– αποφασιστικά στην εσωτερική ειρήνευση της ταραγμένης τότε χώρας, την εξασφάλιση της εδαφικής της ακεραιότητας και λίγο αργότερα στη διεθνή αναγνώριση της ουδετερότητάς της. Άμεση συνέπεια της επιτυχίας της αποστολής του στην Ελβετία ήταν να συμπεριληφθεί στην αντιπροσωπεία που εκπροσώπησε τη Ρωσία στο Συνέδριο της Βιέννης (1814-1815) κι αργότερα στο Παρίσι και να διαδραματίσει γενικότερα πρωτεύοντα ρόλο στο ευρωπαϊκό διπλωματικό στερέωμα.
• Η δεύτερη περίοδος παραμονής του στην Ελβετία χρονολογείται από το 1822 έως το 1827 οροθετείται από την υποβολή της παραίτησής του από το αξίωμα του Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας μέχρι την εκλογή του ως Κυβερνήτη της Ελλάδας.
Παρά την επιθυμία του να επιστρέψει στην Κέρκυρα και την οικογένειά του, αυτό δεν κατέστη δυνατό λόγω της αντίδρασης της αγγλικής κυβέρνησης, η οποία είχε επιτύχει την κυριαρχία της επί των Ιονίων Νήσων κατά το Συνέδριο της Βιέννης. Ο Καποδίστριας, με τη σύμφωνη γνώμη του Τσάρου, εγκαθίσταται στη Γενεύη τη δεύτερη πατρίδα του, όπως την χαρακτηρίζει.
Η διπλωματική αποστολή του Καποδίστρια στην Ελβετία (1813-1814)
Η πρώτη περίοδος της παραμονής του Καποδίστρια στην Ελβετία είναι η πλέον σημαντική, διότι η επιτυχής εμπλοκή του στη διευθέτηση του ακανθώδους για τις τότε ευρωπαϊκές ισορροπίες προβλήματος, αποτελεί ουσιαστικά το όχημα για την περαιτέρω θεαματική πορεία του.
Κύριοι στόχοι της αποστολής του ήταν:
1ον η απόσπαση της Ελβετίας από τη γαλλική κηδεμονία,
2ον η αποκατάσταση της ενότητας και της ειρήνευσης της χώρας και
3ον η θέσπιση νέου ομοσπονδιακού καταστατικού χάρτη.
Δύο απεσταλμένοι των συμμάχων ο Βαρόνος Lebzeltern και ο Καποδίστριας, έφυγαν από την Φρανκφούρτη με διαβατήρια που τους εμφάνιζαν ως εμπόρους με τα ψευδώνυμα Leipold και Conti και κάτω από τις αντίξοες συνθήκες έφτασαν στο Schaffhausen στις 15 Νοεμβρίου 1813 και στις 9 μ.μ. στην Ζυρίχη, όπου η Δίαιτα συνεδρίαζε εκτάκτως για να λάβει μέτρα περιφρούρησης της ουδετερότητας του εδάφους της Ελβετίας. Ακολούθησαν πυρετώδεις διαβουλεύσεις των δύο διπλωματών (των οποίων την πραγματική ταυτότητα είχε εν τω μεταξύ αποκαλύψει η Allgemeine Zeitung) με την ελβετική ηγεσία, προκειμένου να την πείσουν να αποδεσμευτεί από τη γαλλική επιρροή.
Η διακήρυξη έγινε αποδεκτή από την Ελβετική Δίαιτα στις 27 Μαΐου κι έτσι πραγματοποιήθηκαν τα όνειρα των Ελβετών και του Καποδίστρια για την ακεραιότητα, ανεξαρτησία και εγγυημένη διαρκή ουδετερότητα της Ελβετίας, προς διασφάλιση των γενικότερων ευρωπαϊκών συμφερόντων.
Η δεύτερη διαμονή του Καποδίστρια στη Γενεύη (1822-1827)
H επιθυμία του Καποδίστρια ήταν να επιστρέψει στην Κέρκυρα. Εν τούτοις, η επίσημη αντίδραση της Αγγλίας στην παρουσία του στα Ιόνια Νησιά φοβούμενη ότι ως εκπρόσωπος της ορθόδοξης Ρωσίας θα ξεσήκωνε τους κατοίκους των νησιών να συμπαραταχθούν με τους υπόλοιπους Έλληνες, τον οδήγησε τελικά στη Γενεύη, της οποίας είχε ανακηρυχθεί από το 1816 επίτιμος δημότης (citoyen d’Honneur) για την ανεκτίμητη συμβολή του στην ενσωμάτωση της πόλης στην Ελβετική Συνομοσπονδία. Η Δίαιτα κατάρτισε επί τέλους το ομοσπονδιακό σύνταγμα. Μια αντιπροσωπεία, πήγε στη Βιέννη, για να ζητήσει την επικύρωση του από τους συμμάχους ηγεμόνες, καθώς και να ξαναδοθούν στην Ελβετία οι επαρχίες που κατείχαν ακόμα τα αυστριακά στρατεύματα.
Η εμπλοκή του Καποδίστρια στο ελβετικό ζήτημα, προκάλεσε, ως ήταν φυσικό, το έντονο ενδιαφέρον των μελετητών της ιστορίας της Ελβετίας και οι κρίσεις τους, βασισμένες στα διπλωματικά έγγραφα και κείμενα των πρωταγωνιστών της εποχής και κυρίως στις εμβριθείς εκθέσεις και αναλύσεις του ιδίου του Κερκυραίου διπλωμάτη, είναι ιδιαίτερα θετικές. Η σημερινή Ελβετία τιμά ποικιλοτρόπως τον Καποδίστρια.
Ο Στρατηγός Γκιγιώμ-Ενρί Ντυφούρ
Όπως υποσχεθήκαμε και στην αρχή της παρουσίασης, ήρθε η ώρα να αναφερθούμε σ’ ένα ακόμη σημαντικό πρόσωπο της ιστορίας της Ελβετίας, που δεν είναι άλλο από τον Στρατηγό Γκιγιώμ-Ενρί Ντυφούρ.
Για τους Ελβετούς ο Ντυφούρ αποτελεί σημαίνουσα προσωπικότητα καθώς υπήρξε ο κύριος συντελεστής της νίκης επί της Sonderbund, εμφυλίου πολέμου αποσχιστικού χαρακτήρα, τον Νοέμβριο του 1847, ήταν εκείνος που έφτιαξε τον πρώτο χάρτη της Ελβετίας, γνωστό και ως «χάρτη Ντυφούρ», υπήρξε συνιδρυτής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού κι ένας από τους διοικητές της κεντρικής ομοσπονδιακής στρατιωτικής σχολής της πόλης Τουν.
Τέλος, αυτή η σημαίνουσα προσωπικότητα για τους Ελβετούς, ο οποίος τιμήθηκε στη χώρα του όσο ελάχιστοι, έδωσε το όνομά του στην ψηλότερη κορυφή των ελβετικών Άλπεων.
Γιατί είναι όμως σημαντικός για την Κέρκυρα;
Στην αρχή της στρατιωτικής του καριέρας υπηρέτησε στην Κέρκυρα ως αξιωματικός του Μηχανικού του Γαλλικού Αυτοκρατορικού Στρατού, καθώς ο Ναπολέων Α΄ επιθυμούσε να έχει υπό την κατοχή του την Κέρκυρα, η οποία θα εξασφάλιζε στη Γαλλία τον έλεγχο της εισόδου της Αδριατικής. Γι’ αυτό το σκοπό ξόδεψε σημαντικά ποσά και έστειλε τους καλύτερους τεχνικούς του στρατού.
Όταν ο Ντυφούρ έφτασε στην Κέρκυρα με τον βαθμό του λοχαγού του Μηχανικού του Γαλλικού Στρατού, ανέλαβε αρκετές αποστολές. Εξ αυτών η σημαντικότερη υπήρξε η χαρτογράφηση της πόλης της Κέρκυρας, κατά την οποία εφάρμοσε για πρώτη φορά την τεχνική των ισοϋψών καμπυλών. Ο χάρτης αυτός έχει διασωθεί και παρουσιάστηκε στο κερκυραϊκό κοινό σε ειδική εκδήλωση για τον Ντυφούρ τον Ιούνιο του 2017.
Επίσης, όταν το 1812 και 1813 οι σκαπανείς του γαλλικού στρατού υπό τις διαταγές του λοχαγού Ντυφούρ μετείχαν στην κατασκευή οχυρωματικών έργων νοτίως της πόλης της Κέρκυρας, εντόπισαν τμήματα του ναού της Αρτέμιδος στην Παλαιόπολη. Η Ελληνική Πολιτεία πραγματοποίησε συστηματική ανασκαφή στην περιοχή στις αρχές του 20ου αιώνα.
Έχουν γραφτεί πολλά βιβλία για τον Ντυφούρ. Σε πολλά από αυτά γίνεται αναφορά στην παρουσία του στην Κέρκυρα. Στο τελευταίο, υπό τον τίτλο « Les sept Chats du Général Dufour » του Christian Marbach, αναδεικνύεται η αγάπη του για τις γάτες, οι οποίες αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν στιγμές της ζωής του. Μία από αυτές, ο Ραμιναγκρομπίς, διηγείται με γλαφυρό τρόπο τη ζωή του Ντυφούρ στην Κέρκυρα. Απόσπασμα αυτού του κεφαλαίου κληθήκαμε να μεταφράσουμε στα Ελληνικά στο πλαίσιο εργαστηριακού μαθήματος μετάφρασης.
Κλείνοντας την παρουσίαση αυτή, είναι ευρέως γνωστό ότι οι δύο αυτές προσωπικότητες, τόσο ο Ντυφούρ όσο και ο Καποδίστριας, συνέβαλαν σημαντικά στην ιστορία της Ελβετίας και είναι άξιοι αναφοράς στις διπλωματικές μας σχέσεις μέχρι και σήμερα. Φυσικά, η σχέση τους με την Κέρκυρα είναι αδιαμφισβήτητη, όπως και η τιμητική σύνδεση που έχει αποκτήσει το νησί με την Ελβετία χάρη σε αυτούς. Έτσι, ο Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας, για να τιμήσει τον Ντυφούρ, έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον να δώσει το όνομά του σε μία πλατεία κοντά στον χώρο όπου βρίσκονται τμήματα των οχυρώσεων που κτίστηκαν υπό την καθοδήγηση και τις εντολές του Ντυφούρ.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Πολίτης Μιχάλης «Η συμβολή του Καποδίστρια στη διαμόρφωση της ελβετικής ουδετερότητας», ανακοίνωση στην ημερίδα: Ο Ιωάννης Καποδίστριας και οι ιστορικοί δεσμοί των Ιονίων Νήσων με τη Γενεύη, Κέρκυρα, Σεπτέμβριος 2022.
Συλλογικό, Dufour Guillaume-Henri, Τα χρόνια στην Κέρκυρα, 1810-1814. Έκδοση Φίλων Ιδρύματος «Μνήμη Albert Cohen Κέρκυρας», Κέρκυρα, 2017
Τριτάρης Κωνσταντίνος «Η συμβολή του Καποδίστρια στην εδραίωση της ανεξαρτησίας και ουδετερότητας της Ελβετίας» στο Διεθνείς σχέσεις, ιστορία και εξωτερική πολιτική της Ελλάδος, στην εποχή του κυβερνήτου Ιωάννη Καποδίστρια, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2011.
Rhomaios Konstantinos. « Les premières fouilles de Corfou », στο Bulletin de correspondance hellénique. τ. 49, 1925. σσ. 190-218.
Jost Hans Ulrich « Origines, interprétations et usages de la « neutralité helvétique», Matériaux pour l’histoire de notre temps, τ. 93, 1, 2009, σσ. 5-12.
