Η στρατιά E.L. Doctorow, μετάφραση Τίνας Θέου, πτυχιούχου του ΤΞΓΜΔ

Η στρατιά
E.L. Doctorow
Μετάφραση Τίνας Θέου,
πτυχιούχου του ΤΞΓΜΔ
Εκδόσεις Πόλις

Στην καρδιά του σκότους

Της Χρυσας Σπυροπουλου
Καθημερινή 27 Αυγούστου 2011

 
Ο Ντόκτοροου (1931) είναι ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς συγγραφείς. Εγινε γνωστός στη χώρα μας από τα βιβλία του Ragtime, Το βιβλίο του Ντάνιελ, Παγκόσμια Εκθεση και Μπίλυ Μπάθγκεϊτ. Η γραφή του τον εντάσσει στους μεταμοντέρνους, ενώ η προτίμησή του σε ιστορικά γεγονότα δεν κατατάσσει τα μυθιστορήματα στο ιστορικό είδος. Η ιστορία γι’ αυτόν είναι μια αφορμή για να σχολιαστούν χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ύπαρξης και είναι τέτοια η δεξιοτεχνία του, που το παρελθόν συνομιλεί διαρκώς με το παρόν.

Το μυθιστόρημα «Η στρατιά» μας μεταφέρει στους τελευταίους μήνες του αμερικανικού εμφυλίου (1861 - 65), όταν ο στρατηγός της Βόρειας Ομοσπονδίας, Σέρμαν, μαζί με τη στρατιά του, διασχίζει τις πολιτείες της Τζώρτζιας, της Βόρειας και Νότιας Καρολίνας και αντιμετωπίζει τον τακτικό στρατό των Νοτίων, αλλά και τους επαναστάτες τους. Πόλεις ισοπεδώνονται, οικογένειες εγκαταλείπουν τις περιουσίες τους και κατευθύνονται στο άγνωστο με ελάχιστα αγαθά.

Μέσα σ’ αυτό το τοπίο του ολέθρου και του παραλογισμού, παρά ταύτα, παρακολουθεί κανείς ιδιαίτερες στιγμές ανθρωπιάς και αυτοθυσίας, αρετές που συνέβαλαν στην ανοικοδόμηση και την ανάπτυξη των ενωμένων πια Αμερικανών.

Ο Ντόκτοροου με μαεστρία, σαφήνεια και σφιχτή γραφή «ακτινογραφεί» τον αμερικανικό εμφύλιο, έναν πόλεμο που δεν διαφέρει πολύ από οποιονδήποτε άλλον. Δεν υπάρχουν ούτε ως υπονοούμενα έπαινοι ούτε ψευδαισθήσεις για τους ήρωες, τους «καλούς» και τους «κακούς». Ο Ντόκτοροου είναι μεγάλος συγγραφέας για να πέσει σε μια τέτοια παγίδα. Αυτό που κάνει είναι να ανατέμνει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Στο σκηνικό του πολέμου παρουσιάζονται διάφοροι χαρακτήρες, οι οποίοι δοκιμάζονται υπό ακραίες συνθήκες.

Μερικοί απ’ αυτούς παραδίδονται ολοκληρωμένοι. Κρίμα, όμως, που η Εμιλυ Τόμσον, ένας από τους πιο συμπαθείς και συγκροτημένους τύπους, υποχωρεί από τη δράση τόσο σύντομα. Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί τι καινούργιο έχει να μας πει ο συγγραφέας μετά τα όσα έχουν γραφτεί γι’ αυτόν τον πόλεμο, τόσο από τη Μάργκαρετ Μίτσελ όσο και από τον Αμπρόουζ Μπιρς. Αυτό που επιτυγχάνει ο Ντόκτοροου είναι να συνθέσει μια «αντιεποποιία». Και σ’ αυτήν την πινακοθήκη των ηρώων είναι όλοι εκεί: στρατηγοί, απλοί οπλίτες, η κόρη του δικαστή, η Εμιλυ Τόμσον, η Περλ, το παιδί ενός μεγαλοκτηματία και μιας σκλάβας, ο αφοσιωμένος στην επιστήμη του γιατρός Βρέντε Σαρτόριους.

Υπάρχουν, επίσης, ηρωίδες που συνδυάζουν την εξυπνάδα με τη συναισθηματική ωριμότητα, επιπόλαιοι άντρες, αλλά και παρανοϊκοί τύποι που σπέρνουν τον θάνατο απ’ όπου περνούν μέχρι να τους σταματήσει ένα τυχαίο γεγονός.

Με λιτή γραφή, στην οποία συνυπάρχουν ενιαία οι διάλογοι με την αφήγηση, αποδίδεται η «καρδιά του σκότους». Χαρακτηριστική η γεμάτη ανθρωπιά και στοχαστικότητα επιστολή του στρατηγού Σέρμαν στον αντίπαλό του όταν σκοτώθηκε στη μάχη ο γιος του: «Πόσο αφύσικοι είναι αυτοί οι καιροί όταν, παραβαίνοντας το μεγαλόπρεπο στρατήγημα του Θεού, οι ψυχές των νέων φεύγουν από το σώμα τους πριν από των γέρων».